Phong cách nghệ thuật trong nhiếp ảnh

Việc chọn lựa ngôn ngữ nghệ thuật, cũng như sử dụng kỹ xảo nhiếp ảnh vượt ra ngoài nguyên tắc cố định, đã làm nên phong cách nghệ thuật của một tác giả, một dấu ấn cá nhân, một trường phái, khiến cho công chúng khi xem tác phẩm ảnh của họ, sẽ nhận ra ngay tác phẩm ấy của tác giả nào.

Cũng giống như các bộ môn nghệ thuật khác, nghệ thuật nhiếp ảnh bao gồm các nhà sáng tác (thuộc nghệ thuật tạo hình) và các nhà lý luận phê bình (thuộc ngôn ngữ văn chương). Do đó khi bàn về phong cách nghệ thuật nhiếp ảnh là phải nói tới phong cách nghệ thuật và phong cách ngôn ngữ văn chương.

Theo định nghĩa chung của “Đại từ điển tiếng Việt” (của Viện Ngôn ngữ), phong cách là vẻ riêng trong lối sống, trong việc làm của một người được thường xuyên diễn ra trong cuộc sống. Vậy phong cách của một nghệ sỹ nhiếp ảnh (nhà sáng tác) là tổng thể những biện pháp kỹ thuật, kỹ xảo nhiếp ảnh riêng của một tác giả, của một thể loại ảnh nhất định trong một thời đại nhất định để biểu đạt tư tưởng, tình cảm của mình, trên cơ sở nắm vững ngôn ngữ nghệ thuật nhiếp ảnh. Việc chọn lựa ngôn ngữ nghệ thuật, cũng như sử dụng kỹ xảo nhiếp ảnh vượt ra ngoài nguyên tắc cố định, đã làm nên phong cách nghệ thuật của một tác giả, một dấu ấn cá nhân, một trường phái, khiến cho công chúng khi xem tác phẩm ảnh của họ, sẽ nhận ra ngay tác phẩm ấy của tác giả nào.

Nhiều tác giả có chung một trường phái nghệ thuật, nhưng mỗi tác giả lại có phong cách riêng, do bản chất, trình độ ngôn ngữ tạo hình nghệ thuật và khả năng phát hiện thẩm mỹ ngay trong hiện thực khách quan của mỗi người. Chẳng hạn cũng là trường phái “Ảnh như tranh thủy mạc”, nhưng mỗi tác giả có cách diễn đạt riêng. Một nhà nhiếp ảnh có phong cách riêng, người đó thường chọn cho mình một mảng đề tài tương đối gần gũi với nhau. Thí dụ: đề tài phong cảnh sơn thủy, phong cảnh kiến trúc, hay phong cảnh nông nghiệp… và suốt cuộc đời họ luôn luôn sáng tạo cho đề tài đó, mà Ansel Adams (người Mỹ, là một thí dụ điển hình). Suốt cuộc đời sáng tác của Adams, ông chỉ dùng máy ảnh to, với loại phim cỡ lớn, máy ảnh được đặt trên chân máy và chủ yếu chụp phong cảnh núi non, sông nước…

Một tác phẩm của Ansel Adams – người có ảnh hưởng lớn trong thế giới nhiếp ảnh

Cũng cần nói thêm rằng, một người có phong cách mà trong quá trình sáng tạo người đó cứ lặp đi lặp lại chính mình mà không tìm thấy một yếu tố sáng tạo nào, những tác phẩm đó trở nên nhàm chán. Để đạt được phong cách trong sáng tác, yếu tố sáng tạo nghệ thuật đóng vai trò hết sức quan trọng.

Qua sự phân tích trên chúng ta có thể kết luận rằng, ở Việt Nam , tuy phong trào nhiếp ảnh phát triển mạnh, nhiều nhà nhiếp ảnh đoạt được nhiều giải thưởng cao trong nước và quốc tế, nhưng chưa có một nghệ sỹ nào có phong cách riêng,để khi nhìn vào tác phẩm không cần xem tên tác giả có thể đoán ngay tác phẩm đó của ai.

Đôi nét Thủy Mạc – ảnh: Võ An Ninh

Xem một số tác phẩm của cố nghệ sỹ Võ An Ninh như “Núi Tản sông Đà”, “Mẫu Sơn sau cơn mưa”, “Đôi nét thủy mạc”, “Sương sớm Hồ Gươm”, có người cho rằng ảnh của cụ Võ An Ninh mang phong cách “ảnh như tranh thủy mạc”. Thoạt nhìn một số ảnh chụp “mây núi”, “sương mù”, “sơn thủy”…của cụ Võ thì nhận định trên có phần đúng, nhưng không đầy đủ, bởi cụ Võ An Ninh không chỉ chụp phong cảnh, cụ còn là một nhà nhiếp ảnh thời sự: “Ảnh nạn đói năm 1945”, “Ảnh chụp Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945”, “Ảnh nhân dân Sài Gòn – Gia Định biểu tình đòi đuổi tàu chiến Mỹ, 1950”… Trong những trường hợp đó, Võ An Ninh là một nhà báo thời sự, một nhà chép sử bằng ảnh.

Một nhà lý luận phê bình nhiếp ảnh có phong cách, trước hết bản thân bài viết của tác giả phải mang những đặc điểm riêng về ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp…phục vụ có hiệu quả các chức năng xã hội của ngôn ngữ, phù hợp với hoàn cảnh mục đích đối tượng giao tiếp.

Mầm đá – ảnh: Thái Phiên

Phong cách ngôn ngữ có nhiều loại. Ở đây chỉ bàn đến phong cách ngôn ngữ chính luận nghệ thuật. Mỗi cá nhân khi viết đều theo một phong cách chức năng nhất định. Có một số tác giả trong quá trình viết đã bộc lộ những nét độc đáo trong việc sử dụng ngôn từ. Những nét độc đáo đó đọng lại trong nhiều tác phẩm sẽ hình thành nên phong cách văn chương, tức là đặc điểm riêng độc đáo, thể hiện cách thức của người viết trong việc phản ảnh, miêu tả, nghị luận, phê bình…thông qua việc sử dụng ngôn ngữ văn học. Phong cách người viết thể hiện ở tính tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm. Mỗi người làm công tác nghiên cứu lý luận phê bình nhiếp ảnh đều mong muốn mang phong cách riêng, độc đáo của mình, nhưng trên thực tế các “nhà viết” của Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam chưa có một người nào đạt được mong muốn đó. Muốn tạo dựng cho mình một phong cách, tác giả phải có tài năng thực sự, có bản lĩnh, ý thức sâu sắc và tính chủ động sáng tạo theo cách riêng của mình.Một khi đạt được phong cách riêng, người viết phải có những đặc điểm ổn định, mang sắc thái độc đáo trong một giai đoạn nhất định.

Như vậy, dù là phong cách nhà sáng tác hay lý luận phê bình nhiếp ảnh, khi đã trở thành phong cách riêng, không những không lặp đi lặp lại chính mình một cách máy móc, và cũng không thể là “cái bóng” của người khác, hoặc chạy theo “gu” của người “cầm cân nảy mực”

Mạnh Thuòng

Theo dttd